Social media και διατροφικές διαταραχές: Όταν οι γυναίκες “χτυπούν” ανελέητα το σώμα τους

Χάνεις τον έλεγχο. Πατάς γκάζι κι αδυνατείς να πατήσεις φρένο, για να ελαττώσεις ταχύτητα. Μια λεπτή νοητή, γραμμή. Εύκολο πολύ, να «ξεφύγεις». Βλέπεις γύρω σου ψαλίδια, νυστέρια και θες να αρχίσεις να «κόβεις» ό,τι περιττό στο σώμα σου υπάρχει. Σε κατατρέχουν οι «λέξεις» και στοιχειώνουν το μυαλό σου…  Το φαγητό άλλοτε το βλέπεις σαν «λύση» κι άλλοτε ως εφιάλτη. Τον εφιάλτη των διατροφικών διαταραχών…

H ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια, Μαρία Τσιάκα και πρόεδρος του ελληνικού κέντρου διατροφικών – διαταραχών, εξηγεί στο inspo το φαινόμενο των διατροφικών διαταραχών αλλά και πώς τα social media, οδηγούν περισσότερο τις γυναίκες, στις διατροφικές διαταραχές… 

«Είναι ευρέως γνωστό ότι οι διατροφικές διαταραχές είναι πολυ – παραγοντικές , και δεν ευθύνεται αποκλειστικά και μόνο ένας παράγοντας για την έναρξη τους. Επίσης από το 2009 οι διατροφικές διαταραχές ορίζονται ως εγκεφαλικά προσδιοριζόμενη ψυχική νόσος ενώ πολλές έρευνες αποδεικνύουν πλέον ότι διατροφικές διαταραχές είναι αποτέλεσμα της δυναμικής αλληλεπίδρασης του περιβάλλοντος που μεγαλώνουμε καθώς και των γονιδίων που έχουμε κληρονομήσει από τους προγόνους μας. Συγκεκριμένα ,τα γονίδια λειτουργούν σαν τον σπόρο που φυτρώνει σε πρόσφορο έδαφος (περιβάλλον) ή σκεφτείτε την ανάπτυξη της νόσου σαν ένα πιστόλι , οι σφαίρες είναι τα γονίδια αλλά η σκανδάλη είναι το περιβάλλον. Οπότε και οι δυο παράγοντες είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι για την έναρξη της νόσου.

Επιπλέον, οι διατροφικές διαταραχές χτυπούν αδιακρίτως κοινωνικής τάξης, φύλου και εθνικότητας. Είναι η πρώτη αιτία θανάτου σε εφήβους με ψυχική νόσο στην Αμερική και η νόσος με το μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας από όλες τις ψυχικές νόσους ξεπερνώντας ακόμη και την χρήση ουσιών (ναρκωτικά, αλκοόλ)», εξηγεί η ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια και πρόεδρος του ελληνικού κέντρου, διατροφικών διαταραχών, Μαρία Τσιάκα.

Πόσο καθοριστικός, όμως είναι ο ρόλος της μητέρας στις διατροφικές διαταραχές; Ισχύει δηλαδή ότι η ανορεξία, είναι η υπερπροστασία και η υπερφαγία, η απόρριψη;

«Η οικογένεια ως παράγοντας προδιάθεσης δεν υφίσταται επιστημονικά! Καμία έρευνα δεν αποδεικνύει την παραπάνω θεώρηση, καθώς πρόκειται για μια προ δεκαετιών αυθαίρετη ανυπόστατη επιστημονικά ψυχαναλυτική ερμηνεία μια νόσου. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο ρόλος της οικογένειας είναι καθοριστικός για την ανάρρωση, αλλά είναι άκρως αντιεπιστημονική η ενοχοποίηση των οικογενειών για την έναρξη και ανάπτυξη της νόσου».

Και συνεχίζει: «Οι τρεις βασικοί τύποι των διατροφικών διαταραχών είναι η ανορεξία που εμφανίζεται στο 1-4% του πληθυσμού , η βουλιμία αντίστοιχα στο 2-3% και η αδηφαγική διαταραχή αντίστοιχα στο 4-5% . Πρόκειται λοιπόν για μια νόσο που χτυπά μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού καθώς και οι τρεις τύποι εμφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά σε επίπεδο σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών και οι οποίες εξελίσσονται σταδιακά λόγω των νευροβιολογικών αλλαγών στον εγκέφαλο, χτίζοντας την ραχοκοκαλιά της νόσου. Οι παρακάτω κυρίαρχες συμπεριφορές – παγίδες, οδηγούν την έφηβη να εγκλωβιστεί στα δίχτυα της νόσου από την οποία δύσκολα μπορεί να αποδεσμευτεί :

  • ο περιορισμός και έλεγχος της τροφής και των γευμάτων, μέσω του διαχωρισμού των τροφών σε καλές και κακές και του εξοστρακισμού των γλυκών και των τροφών που περιέχουν άμυλο και του λαδιού. Ο υπολογισμός θερμίδων και η αποφυγή γευμάτων κυρίως των σνακ και του βραδινού ξεκινά.
  •  η μείωση της γκάμας των τροφίμων που καταναλώνει, παίρνοντας την μορφή μονοφαγίας, καθώς έτσι νιώθει πιο ασφαλής για την επιτάχυνση της μείωσης του βάρους. Ταυτόχρονα αυξάνεται η κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, γιαουρτιού και κοτόπουλου, το σχεδόν καθημερινό ζύγισμα και η έντονη άσκηση, όλα για άμεσο αποτέλεσμα της απώλειας βάρους.
  •  η ανάγκη για τον απόλυτο έλεγχο των γευμάτων, εκφράζεται μέσα από την επιδίωξη του ασθενή να τα προετοιμάζει αποκλειστικά μόνος του , καθώς και να αποφεύγει να τρώει μαζί με τα άλλα μέλη της οικογενείας η να εξαφανίζεται στην τουαλέτα για να προκαλέσει εμετό αμέσως μετά τα γεύματα. Συνήθως κλείνεται στο δωμάτιό της, υποστηρίζοντας ότι έχει φάει ήδη για να αποφύγει τις αντιδράσεις της οικογένειας.
  •  Το άγχος, ο έντονος εκνευρισμός και η ενοχή εκφράζονται σχεδόν σε καθημερνή βάση, καθώς ο υποσιτισμός πυροδοτεί όλες εκείνες τις σκέψεις που συσχετίζονται με την τροφή και το σώμα. 

Αυτό συμβαίνει, γιατί οι περισσότεροι ασθενείς έχουν ένα πλαφόν κατανάλωσης θερμίδων σε ημερήσια βάση, η οποία δεν ξεπερνά τις 700- 800 θερμίδες και άλλες φορές ούτε τις 300, έτσι πολλές φορές λόγω της βαθιάς υποθρεψίας μπορεί να το υπερβούν θεωρώντας ότι κάνουν βουλιμικά επεισόδια. Τότε ο εκνευρισμός και η επιθετικότητα αυξάνονται κατακόρυφα. Από την άλλη πλευρά συναισθήματα όπως απόγνωση, αποτυχία και ντροπή βιώνονται έντονα λόγω της αποτυχίας της απώλειας του αναμενόμενου βάρους. Ξεκινάει πρόγραμμα γυμναστικής για άμεσο αποτέλεσμα στη μείωση των κιλών.

  •  Οι συνεχείς συγκρίσεις και ερωτήσεις που αφορούν το σώμα της αλλά και την τροφή που καταναλώνει, την οδηγεί πολύ συχνά σε μια ατέρμονη ανάγκη για διαβεβαίωση της ποσότητας που τρώει, δηλαδή αν είναι πολύ ή λίγο και στην διαρκή διαβεβαίωση για συγκεκριμένα σημεία του σώματος της όπως την κοιλιά, τους γλουτούς, ή τα πόδια .

Στη συνέχεια τα γονιδιακά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας όπως η τελειομανία , το άγχος, η έμφαση στο λάθος, ο ανταγωνισμός , η αποφευκτικότητα και ο ιδεοψυχαναγκασμός, παρόρμηση , ανταγωνιστικότητα, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αποφασιστικότητα σε συνδυασμό με το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον που προωθεί μέσω των προτύπων τη ισχνότητα του σώματος με οποιοδήποτε κόστος , αποτελεί το εκρηκτικό μείγμα για νοσήσει ένα κορίτσι ακριβώς στην φάση που οι ορμόνες (γοναδοτροπίνες) οδηγούν στην εφηβεία. Όλα τα παραπάνω λειτουργούν πλέον προς όφελος της νόσου, καθώς έρχονται και «κουμπώνουν» με την τελειοποίηση των πρακτικών της ΔΔ.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην νευρική βουλιμία αλλά και στην αδηφαγική διαταραχή (Βinge Eating Disorder)όπου περίπου 1 στις 2 ασθενείς έχουν βιώσει κάποιο τραύμα (bulling, σωματική, ψυχολογική και σεξουαλική βία) κατά την διάρκεια της παιδικής ηλικίας το οποίο βάση των ερευνών αλλάζει τα γονίδια κατά την διάρκεια της εφηβείας με αποτέλεσμα να νοσήσουν.

Αυτό που είναι σημαντικό να γνωρίζετε είναι ότι χωρίς περιορισμό τροφής η υποσιτισμό ακραίο , η νόσος δεν θα εμφανιστεί. Βασική προϋπόθεση για την εμφάνιση της νόσου είναι η δίαιτα. Δυστυχώς όμως εκατομμύρια έφηβοι πέφτουν σε αυτή την παγίδα για την βελτίωση της εικόνας του σώματος τους, ως αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι να νοσούν.

Να θυμάστε ότι όσο πιο έξυπνο ευφυές και τέλειο είναι ένα παιδί τόσο περισσότερο κινδυνεύει να νοσήσει αν κάνει ακρότητες με την τροφή. Αυτό οφείλεται στην αλλαγή της βιοχημείας του εγκεφάλου η οποία προκαλεί πολλαπλά προβλήματα στην σωματική και ψυχική υγεία του εφήβου, ακριβώς στην φάση που εγκέφαλος του είναι σε ανάπτυξη».

Προσθέτει: «Το διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα θεωρούνται οι κύριοι περιβαλλοντικούς παράγοντες που πρωτίστως προωθούν συστηματικά ως υπέρτατη αξία το πρότυπο ιδανικό λεπτό σώμα χωρίς καμπύλες και λίπος. Την τελευταία δεκαετία τα social media αντικαθιστούν με ραγδαίους ρυθμούς τα συμβατικά μέσα ενημέρωσης διευκολύνοντας και προωθώντας ταυτόχρονα την αλληλοεπίδραση εκατομμυρίων χρηστών μεταξύ τους. Η εικόνα σε συνδυασμό με την προπαγάνδα που ασκείται γύρω από τα στερεότυπα, αυξάνουν τον κίνδυνο των διατροφικών διαταραχών. Παραδείγματος χάρη το 1/3 των βίντεο που κυκλοφορούν στο YouTube θα μπορούσαν να καταταχθούν στην κατηγορία “pro-anorexia”, δηλαδή υπέρ της προώθησης της ανορεξίας καθώς οι θεάσεις τους φτάνουν στα επίπεδα εκείνων που αποσκοπούν στην πραγματική ενημέρωση των συνέπειες της ασθένειας . Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στο Facebook , καθώς η έκθεση σε εικόνες των άλλων, οδηγεί συχνά νεαρές γυναίκες στο να αναπτύξουν αρνητική εικόνα σώματος λόγω της συνεχούς σύγκρισης του σώματος τους με εκείνων των άλλων χρηστών. Δυο πρόσφατες έρευνες ανέδειξαν ότι η συχνή πρόσβαση αυξάνει τα συμπτώματα που συσχετίζονται με την βουλιμία, την εμμονή με το βάρος και την υπεργυμναστική. Οπότε όπως αντιλαμβάνεστε τα media ρίχνουν και συνεχώς λίπασμα στα γονίδια που παρέμειναν ανενεργά μέχρι την στιγμή της «επώασης» τους , βρίσκοντας διέξοδο μέσω της έκφρασης της νόσου.

Το τέλειο εξιδανικευμένο σώμα (λιπόσαρκο – μυώδες) λειτουργεί ως το τέλειο διαβατήριο για την απόλυτη ευτυχία και κυρίως αναγνώριση, που σηματοδοτείται από «τα like που πέφτουν βροχή » . Όσο πιο πολύ ευελπιστούμε να μοιάσουμε στο ανέφικτο και μη υπαρκτό αφού τα περισσότερα είναι αποτέλεσμα photoshop τόσο περισσότερο ενισχύεται η διαστρέβλωση της πραγματικότητας και πρωτίστως η έννοια του ιδανικού σώματος. Η οποία παρεμπιπτόντως έχει μεταλλαχθεί, καθώς τώρα δεν αρκεί να είσαι μόνο αδύνατη αλλά και γραμμωμένη! Έτσι το νέο πρότυπο πυροδοτεί έντονα συναισθήματα ανεπάρκειας, απέχθειας, ντροπής και ενοχής για το σώμα το οποίο δεν πληρεί τα παραπάνω κριτήρια! Και ταυτόχρονα δημιουργείται η αντίληψη ότι αυτό το τέλειο γραμμωμένο σώμα είναι απόλυτα εφικτό αλλά και healthy, οπότε οποία γυναίκα δεν μπορεί να το αποκτήσει είναι εξαιτίας έλλειψης εγκράτειας και πειθαρχίας. Αυτή λοιπόν η άποψη είναι η μεγαλύτερη παγίδα των γυναικών , καθώς στην προσπάθεια τους να αποδείξουν ότι μπορούν να αποκτήσουν το ανέφικτο σώμα του photoshop και του φίλτρου, υιοθετούν ακραίες πρακτικές με βαθύ υποσιτισμό , έντονη άσκηση, και αντισταθμιστικές μεθόδους με στόχο να αποκτήσουν το «τέλειο σούπερ σώμα».

Συμπληρώνει: «Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι γιατί ο εγκέφαλος αδυνατεί να δει πραγματικά τι συμβαίνει επειδή είναι τυφλός σε διάφορα σημεία. Ένα από αυτά είναι η αδυναμία του να συνειδητοποιήσει την σοβαρότητα της κατάστασης , αφού η διατροφική διαταραχή πλέον έχει γίνει το γνώριμο και οικείο σπίτι του. Αυτή την πληροφορία την αγνοούν πολλοί ειδικοί αλλά και το οικείο περιβάλλον το οποίο θεωρεί ότι θα πρέπει να αποφασίσει ο ασθενής αν θα μπει σε θεραπεία η όχι. Επιπλέον, η έλλειψη ενημέρωσης και εκπαίδευσης της οικογένειας γύρω από την νόσο, δυστυχώς την καθιστά ανεπαρκή να βοηθήσει αποτελεσματικά το άτομο με διατροφική διαταραχή. Η οικογένεια είναι τα μάτια του ασθενή και αν η οικογένεια συντονίζεται με τον ασθενή , οι πιθανότητες για ανάρρωσης μειώνονται δραστικά. Όσο πιο γρήγορα οι γονείς κινητοποιούνται και ζητήσουν βοήθεια από εξειδικευμένους και έμπειρους ειδικούς στο τομέα των ΔΔ για την σωστή και άμεση διαχείριση της νόσου, τόσο πιο ανίσχυρος γίνεται «ο δαίμονας» της διατροφικής διαταραχής και φτάνουμε πιο κοντά στη πολυπόθητη ανάρρωση».

Τι θα λέγατε σε όσους αναζητούν την ευτυχία με αποτέλεσμα να δυστυχούν, στο κυνήγι μιας εικονικής πραγματικότητας;

Εξαρτάται πως ορίζουμε την ευτυχία! Νομίζω ότι είναι πλέον άρρηκτα συνυφασμένη με την ομορφιά και το τέλειο σώμα. Xωρίς αυτά νιώθουμε – ιδιαίτερα εμείς οι γυναίκες – ότι είμαστε «ένα τίποτα». Όταν η ψυχή μας νοσεί, νοσεί και το σώμα. Όταν αισθανόμαστε καλά με τον εαυτό μας και τους άλλους, αυτό αποτυπώνεται και στο σώμα μας. Όταν μισούμε το σώμα μας, στην ουσία χτυπάμε ανελέητα και την ψυχή μας. Όταν η ψυχή μας δεν τρέφεται, δεν φροντίζεται επαρκώς ούτε το σώμα μας. Όλα λοιπόν είναι σχετικά και οφείλω να σας πω ότι στα 23 χρόνια θεραπευτικής εμπειρίας, έχω δει πολλές όμορφες γυναίκες να “χτυπούν” ανελέητα το σώμα τους και να ζουν την απόλυτη κόλαση της διατροφικής διαταραχής. Οπότε να θυμάστε ότι «ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός» και ότι το χρυσό κλουβί, δεν παύει να είναι ένα κλουβί που απαιτεί ως αντάλλαγμα μια αδυσώπητη στέρηση ψυχικών και σωματικών ελευθέριων.